Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, chiến tranh thương mại nổi lên như một trong những yếu tố then chốt định hình cục diện kinh tế thế giới. Không chỉ ảnh hưởng đến dòng thương mại và chuỗi cung ứng toàn cầu, các cuộc đối đầu kinh tế giữa các quốc gia còn tạo ra những thách thức và cơ hội mới cho nhà đầu tư.
Vậy chiến tranh thương mại thực chất là gì và đâu là chiến lược tối ưu giúp nhà đầu tư thích ứng trước những biến động khó lường? Cùng khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây nhé!
Chiến tranh thương mại là gì?
Chiến tranh thương mại là trạng thái căng thẳng kinh tế giữa hai hoặc nhiều quốc gia, khi một bên sử dụng các công cụ như thuế quan, hạn ngạch nhập khẩu, hoặc các quy định phi thuế khác nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước, hạn chế hàng hóa nước ngoài và gây áp lực lên đối phương. Thay vì đối đầu bằng vũ khí, các quốc gia lựa chọn cạnh tranh thông qua chính sách thương mại, khiến hoạt động xuất – nhập khẩu trở thành “mặt trận” chính trong cuộc chiến này.
Trong thị trường tài chính, chiến tranh thương mại thường kéo theo những hệ lụy sâu rộng: biến động tỷ giá, dòng vốn đầu tư bị điều chỉnh và đặc biệt là tâm lý e ngại rủi ro lan rộng trên các sàn chứng khoán toàn cầu. Lịch sử từng ghi nhận nhiều cuộc chiến thương mại khi nhiều nền kinh tế lớn liên tục đáp trả nhau bằng các gói thuế quan áp lên hàng trăm tỷ USD hàng hóa. Cuộc đối đầu này đã tạo ra làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng, điều chỉnh danh mục đầu tư và định hình lại chiến lược thị trường của nhiều doanh nghiệp niêm yết.
Nguyên nhân của chiến tranh thương mại
Chiến tranh thương mại không đơn thuần là cuộc đối đầu về thuế quan, mà là biểu hiện của những xung đột sâu xa giữa các nền kinh tế lớn. Đằng sau các lệnh áp thuế hay rào cản thương mại là những toan tính chiến lược nhằm giành lợi thế dài hạn trên bàn cờ kinh tế toàn cầu. Một số nguyên nhân chủ chốt gồm:
- Bảo vệ ngành sản xuất nội địa: Khi hàng hóa nhập khẩu đe dọa trực tiếp đến các doanh nghiệp trong nước, chính phủ thường lựa chọn áp dụng hàng rào thuế quan nhằm giảm sức ép cạnh tranh. Đây là cách để bảo vệ việc làm và duy trì năng lực sản xuất trong nước, đặc biệt ở các ngành then chốt như thép, công nghệ, hoặc nông nghiệp.
- Cán cân thương mại mất cân đối: Khi một quốc gia liên tục thâm hụt thương mại, áp lực nội tại sẽ gia tăng để điều chỉnh lại dòng chảy hàng hóa. Việc áp thuế nhằm vào quốc gia có thặng dư lớn là biện pháp nhằm thu hẹp khoảng cách và tái cân bằng thị trường. Tuy nhiên, điều này thường dẫn đến các phản ứng trả đũa và leo thang căng thẳng.
- Cuộc đua giành ưu thế công nghệ: Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, công nghệ trở thành nguồn lực chiến lược không kém gì tài nguyên thiên nhiên. Các quốc gia lớn không ngần ngại sử dụng đòn bẩy thương mại để hạn chế khả năng phát triển công nghệ của đối thủ, điển hình là các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip bán dẫn, linh kiện viễn thông và thiết bị cao cấp.
- Ảnh hưởng của chính trị và địa chiến lược: Bên cạnh yếu tố kinh tế, những bất đồng về hệ tư tưởng, chính sách đối ngoại hoặc quyền lực khu vực cũng góp phần tạo nên xung đột thương mại. Thương mại trở thành công cụ để gây sức ép hoặc thiết lập lại trật tự ảnh hưởng trong khu vực và toàn cầu.
Hệ quả của chiến tranh thương mại đối với giới đầu tư
Chiến tranh thương mại không chỉ là vấn đề giữa hai quốc gia mà là chuỗi tác động lan rộng ảnh hưởng đến cả nền kinh tế toàn cầu. Với thị trường chứng khoán, đây là một biến số khó lường khiến tâm lý nhà đầu tư trở nên dao động và dễ dẫn đến các quyết định thiếu sáng suốt.
- Khi các quốc gia áp thuế lẫn nhau, chi phí nhập khẩu hàng hóa tăng cao, kéo theo giá thành sản phẩm và dịch vụ tăng vọt. Điều này làm giảm sức mua của người tiêu dùng, ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu của các doanh nghiệp niêm yết trên sàn.
- Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xuất nhập khẩu là nhóm chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất. Lợi nhuận suy giảm, triển vọng tăng trưởng bị đặt dấu hỏi, kéo theo sự điều chỉnh mạnh mẽ trong giá cổ phiếu.
- Tâm lý e ngại rủi ro lan rộng, khiến dòng tiền có xu hướng rút khỏi cổ phiếu và chuyển sang các kênh trú ẩn như vàng, trái phiếu hoặc tiền mặt. Thị trường trở nên kém thanh khoản, dễ dẫn đến những phiên bán tháo không kiểm soát.
- Môi trường đầu tư bị bao phủ bởi những bất ổn về chính sách, khiến các nhà đầu tư trung và dài hạn gặp khó khăn trong việc xác định chiến lược phù hợp. Việc chọn sai ngành, sai thời điểm có thể dẫn đến những khoản thua lỗ kéo dài.
Trong bối cảnh đó, nhà đầu tư cần đặc biệt lưu ý đến các chỉ báo kinh tế vĩ mô, động thái từ các ngân hàng trung ương và xu hướng dịch chuyển dòng vốn toàn cầu. Việc giữ vững kỷ luật đầu tư và duy trì danh mục cân bằng là chìa khóa giúp vượt qua giai đoạn nhiều biến động do chiến tranh thương mại gây ra.
Ví dụ điển hình về chiến tranh thương mại
Chiến tranh thương mại Mỹ – Trung
Chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc là ví dụ điển hình nhất về một cuộc đối đầu kinh tế có khả năng gây chấn động thị trường toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến danh mục đầu tư, xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng và định giá cổ phiếu.
Tác động đa chiều từ chính sách thuế
- Năm 2018, chính quyền Tổng thống Donald Trump bắt đầu áp mức thuế lên tới 25% đối với khoảng 50 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, sau đó mở rộng lên hơn 360 tỷ USD trong những vòng áp thuế tiếp theo. Trung Quốc lập tức phản ứng bằng cách áp thuế lên hơn 110 tỷ USD hàng hóa Mỹ, trong đó có các mặt hàng nông sản chiến lược như đậu tương, thịt heo và ngô.
- Điều này gây thiệt hại lớn cho ngành nông nghiệp Mỹ, khi xuất khẩu đậu tương sang Trung Quốc giảm tới 75% chỉ trong năm 2018. Các bang nông nghiệp như Iowa và Illinois chịu tổn thất nặng nề về lợi nhuận và việc làm.
Tác động đến lĩnh vực công nghệ và sản xuất
- Các công ty công nghệ như Apple, Intel và Qualcomm đều bị ảnh hưởng bởi sự bất ổn chính sách và chuỗi cung ứng bị gián đoạn. Một ví dụ rõ ràng là Huawei bị đưa vào danh sách đen thương mại, khiến hãng này mất quyền tiếp cận nhiều công nghệ Mỹ, bao gồm cả hệ điều hành Android của Google.
- Cuộc chiến cũng khiến nhiều tập đoàn Mỹ chuyển nhà máy sản xuất sang các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam và Indonesia để né thuế. Điều này làm gia tăng chi phí đầu tư ban đầu nhưng lại là xu hướng “giảm rủi ro địa chính trị” trong dài hạn. Theo báo cáo của Bank of America, khoảng 40% doanh nghiệp Mỹ hoạt động tại Trung Quốc đã hoặc đang có kế hoạch chuyển cơ sở sản xuất ra khỏi nước này.
Hệ lụy với thị trường tài chính và tâm lý nhà đầu tư
- Các chỉ số chứng khoán Mỹ như S&P 500 và Dow Jones liên tục biến động mạnh theo từng vòng đàm phán hay tuyên bố áp thuế mới. Chỉ trong năm 2018, có giai đoạn S&P 500 mất hơn 6% giá trị trong vòng một tuần sau các thông tin tiêu cực về đàm phán Mỹ – Trung.
- Ngoài ra, chiến tranh thương mại còn làm giảm niềm tin của nhà đầu tư toàn cầu, thúc đẩy dòng vốn chuyển sang các tài sản trú ẩn an toàn như vàng, trái phiếu chính phủ Mỹ và đồng yên Nhật. Giá vàng đã tăng hơn 18% trong năm 2019, đánh dấu xu hướng phòng thủ rõ rệt trong bối cảnh bất ổn.
Việc theo dõi sát các động thái liên quan đến chính sách thương mại, đặc biệt từ những nền kinh tế lớn như Mỹ và Trung Quốc là yếu tố then chốt giúp nhà đầu tư quản trị rủi ro vĩ mô hiệu quả. Bài học rút ra từ cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung không chỉ dừng lại ở việc tránh các ngành bị ảnh hưởng trực tiếp, mà còn mở ra cơ hội mới ở những thị trường và ngành nghề hưởng lợi từ làn sóng dịch chuyển đầu tư toàn cầu.
Chiến tranh thương mại EU – Mỹ
Chiến tranh thương mại không chỉ là câu chuyện giữa Mỹ và Trung Quốc mà 1 ví dụ điển hình khác chính là cuộc đối đầu kinh tế giữa Liên minh châu Âu (EU) và Hoa Kỳ trong ngành nhôm, thép và hàng không. Đây là xung đột đã kéo dài nhiều năm và để lại những hậu quả nghiêm trọng cho cả hai bên, đặc biệt là với thị trường châu Âu.
- Nguồn gốc xung đột:
Năm 2018, chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đã áp mức thuế 25% lên thép và 10% lên nhôm nhập khẩu từ EU với lý do “an ninh quốc gia” theo Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại. Điều này ngay lập tức bị EU phản ứng dữ dội và áp thuế trả đũa lên nhiều mặt hàng của Mỹ như rượu whiskey, xe máy Harley-Davidson và quần jean Levi’s theo CNBC, 2018.
- Tác động tới ngành sản xuất châu Âu:
Các doanh nghiệp sản xuất tại EU, đặc biệt trong lĩnh vực cơ khí chính xác và chế tạo máy, phải chịu chi phí đầu vào tăng cao vì phụ thuộc vào nguyên liệu nhôm và thép nhập khẩu. Báo cáo của European Steel Association (EUROFER) cho biết, chỉ riêng năm 2019, lượng sản xuất thép tại châu Âu đã giảm 5.3% so với cùng kỳ, và việc làm trong ngành này sụt giảm hàng chục nghìn vị trí theo EUROFER, 2020.
- Hệ quả dài hạn sau Brexit:
Sự kiện Brexit khiến Anh không còn nằm trong khối đàm phán chung của EU, làm giảm sức mạnh thương lượng với Mỹ. Điều này đặc biệt ảnh hưởng tới các doanh nghiệp Anh vốn có tỷ trọng lớn xuất khẩu sang Mỹ trong lĩnh vực chế tạo kim loại và phụ tùng công nghiệp. Theo BBC năm 2021, sau Brexit, xuất khẩu của Anh sang EU đã giảm gần 40% trong quý đầu năm, trong khi khả năng đàm phán song phương với Mỹ cũng bị trì hoãn do thiếu ưu tiên chính sách từ cả hai phía.
Căng thẳng từ chiến tranh thương mại kéo dài đã làm gia tăng lo ngại về môi trường đầu tư tại châu Âu, khi chi phí sản xuất không còn cạnh tranh và rủi ro thuế quan gia tăng. Chỉ số niềm tin kinh doanh tại Đức – nền kinh tế lớn nhất EU trong tháng 8 năm 2023 sụt giảm liên tiếp trong vòng 4 tháng, khiến bức tranh của nền kinh tế lớn nhất châu Âu trở nên ngày càng u ám.
Chiến lược đầu tư trong bối cảnh chiến tranh thương mại
Lời khuyên cho nhà đầu tư trong bối cảnh chiến tranh thương mại
Chiến tranh thương mại không chỉ làm gia tăng rủi ro địa chính trị mà còn tạo ra những biến động mạnh mẽ trong chuỗi cung ứng, giá nguyên vật liệu và tâm lý thị trường. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng một chiến lược đầu tư linh hoạt và có kiểm soát rủi ro tốt là điều kiện tiên quyết để bảo vệ vốn và tìm kiếm lợi nhuận bền vững.
- Nhận diện rủi ro theo ngành và khu vực: Chiến tranh thương mại thường ảnh hưởng trực tiếp đến các ngành sản xuất xuất khẩu, công nghệ cao và nguyên vật liệu cơ bản. Nhà đầu tư cần phân tích kỹ mức độ lệ thuộc vào thương mại quốc tế của các doanh nghiệp trong danh mục, đặc biệt là doanh nghiệp có chuỗi cung ứng gắn chặt với các quốc gia bị ảnh hưởng.
- Ưu tiên những doanh nghiệp có năng lực nội tại mạnh: Doanh nghiệp có biên lợi nhuận cao, quản trị dòng tiền tốt và ít phụ thuộc vào thị trường nước ngoài thường có khả năng chống chịu tốt hơn trước các cú sốc thương mại. Đây là nhóm cổ phiếu nên được xem xét tăng tỷ trọng trong giai đoạn nhạy cảm.
- Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Việc phân bổ tài sản vào nhiều ngành, nhiều khu vực và nhiều loại hình tài sản (cổ phiếu, trái phiếu, vàng, bất động sản…) sẽ giúp nhà đầu tư giảm thiểu rủi ro hệ thống và tránh bị “đánh úp” khi một lĩnh vực bất ngờ biến động trước chiến tranh thương mại.
- Tập trung vào tài sản phòng thủ: Các nhóm ngành như tiện ích, chăm sóc sức khỏe, lương thực, thực phẩm thường duy trì mức ổn định trong giai đoạn bất ổn. Đây là lựa chọn hợp lý để giữ cân bằng danh mục và bảo vệ vốn khi thị trường biến động.
- Luôn cập nhật thông tin vĩ mô và động thái chính sách: Chiến tranh thương mại thường đi kèm các biện pháp trả đũa chính sách từ các chính phủ. Theo dõi sát các diễn biến liên quan đến thuế quan, hiệp định thương mại và hành động của các ngân hàng trung ương sẽ giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định kịp thời và chính xác hơn.
Các lĩnh vực đầu tư tiềm năng trước bối cảnh chiến tranh thương mại
Trong bối cảnh chiến tranh thương mại leo thang và chuỗi cung ứng toàn cầu biến động mạnh, việc xây dựng một chiến lược đầu tư linh hoạt và thích ứng là yếu tố then chốt để kiểm soát rủi ro và duy trì tăng trưởng danh mục. Chiến tranh thương mại không chỉ khiến thị trường tài chính biến động khó lường, mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến các ngành công nghiệp và dòng vốn quốc tế.
Để ứng phó hiệu quả, nhà đầu tư cần xác định rõ các lĩnh vực có tiềm năng phát triển nhờ xu hướng tái cấu trúc kinh tế toàn cầu và chính sách dịch chuyển chuỗi cung ứng.
- Công nghệ xanh và năng lượng tái tạo: Đây là những lĩnh vực được nhiều chính phủ ưu tiên phát triển nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn năng lượng truyền thống và thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Chính sách hỗ trợ mạnh mẽ cùng với nhu cầu toàn cầu gia tăng đã biến các doanh nghiệp trong lĩnh vực này trở thành điểm đến hấp dẫn cho dòng vốn đầu tư dài hạn.
- Thị trường chứng khoán các nước mới nổi: Khi căng thẳng giữa các nền kinh tế lớn gia tăng, dòng vốn có xu hướng chuyển dịch sang các thị trường mới nổi – nơi có chi phí sản xuất thấp, chính sách mở cửa, và tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ. Việc lựa chọn các cổ phiếu có nền tảng cơ bản tốt tại những thị trường này có thể mở ra cơ hội sinh lời đáng kể.
- Đầu tư vào doanh nghiệp nội địa có chuỗi cung ứng độc lập: Trong bối cảnh gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, những doanh nghiệp có khả năng sản xuất độc lập, kiểm soát nguyên liệu đầu vào hoặc chủ động trong logistics sẽ có lợi thế cạnh tranh rõ rệt. Đây cũng là yếu tố được các nhà đầu tư tổ chức chú ý khi đánh giá triển vọng doanh nghiệp.
Tương lai của chiến tranh thương mại và tác động đến nền kinh tế
Trên thực tế, tính đến nay, cuộc chiến tranh thương mại Mỹ – Trung vẫn chưa khép lại. Thậm chí, theo chuyên trang Control Risks, cuộc chiến đang có xu hướng leo thang, trở thành một cuộc chiến tranh toàn cầu với những nguy cơ tiềm ẩn cho toàn bộ nền kinh tế vào năm 2025.
- Thị trường chứng khoán toàn cầu dễ rơi vào trạng thái hoảng loạn, đặc biệt là trong các ngành nhạy cảm như công nghệ, sản xuất và logistics. Tâm lý bất ổn khiến nhà đầu tư khó đưa ra quyết định chính xác nếu không nắm bắt được diễn biến kịp thời.
- Chuỗi cung ứng toàn cầu bị đứt gãy, gây ra chi phí sản xuất tăng cao, lợi nhuận doanh nghiệp sụt giảm và ảnh hưởng trực tiếp đến giá cổ phiếu của nhiều tập đoàn lớn.
- Tăng trưởng kinh tế bị kìm hãm, khi niềm tin tiêu dùng và đầu tư suy giảm, kéo theo làn sóng cắt giảm việc làm và cắt giảm chi tiêu.
- Dòng vốn đầu tư dịch chuyển liên tục giữa các khu vực, khiến thị trường mới nổi dễ bị tổn thương nếu không có chính sách ổn định tỷ giá, kiểm soát lạm phát và giữ chân dòng vốn ngoại.
Nhà đầu tư cần theo dõi sát diễn biến chính sách từ các nền kinh tế lớn, đồng thời ưu tiên danh mục đầu tư có yếu tố phòng thủ, linh hoạt và bền vững. Việc nắm bắt xu hướng vĩ mô không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn mở ra cơ hội đón đầu chu kỳ mới của thị trường.
Kết luận
Chiến tranh thương mại đã và đang trở thành nhân tố gây xáo trộn sâu rộng đến thị trường tài chính và tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Thị trường luôn vận động và không chờ đợi ai nên việc trang bị kiến thức và duy trì tư duy cập nhật là cách duy nhất để duy trì lợi thế. Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết và chúc nhà đầu tư luôn vững vàng trước những biến động toàn cầu và đưa ra quyết định sáng suốt trên hành trình tài chính của mình.
Đừng quên theo dõi kênh Chungkhoan.com.vn để tiếp tục cập nhật những thông tin bổ ích về đầu tư và tài chính!
