Thị trường chứng khoán như một đại dương rộng lớn, đầy tiềm năng nhưng cũng ẩn chứa nhiều rủi ro. Đặc biệt với những nhà đầu tư mới, việc mắc sai lầm là điều khó tránh khỏi. Tuy nhiên, những sai lầm này không chỉ làm giảm tiềm năng lợi nhuận mà còn có thể dẫn đến tổn thất tài chính nặng nề.
Bài viết này sẽ giúp bạn nhận diện các sai lầm thường gặp khi đầu tư chứng khoán và cung cấp những lời khuyên hữu ích để bạn có thể “đầu tư” thành công trên thị trường này.
Các loại sai lầm phổ biến khi đầu tư chứng khoán
Sai lầm về thông tin
Một trong những sai lầm lớn nhất trong đầu tư chứng khoán là tin vào những nguồn thông tin không chính thống, chưa được kiểm chứng. Thị trường chứng khoán rất nhạy cảm với thông tin và việc ra quyết định dựa trên những thông tin sai lệch có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.
Ví dụ:
Một sự kiện có thời gian và thực tế rõ ràng về việc nhà đầu tư FOMO theo thông tin không chính xác khiến thị trường chứng khoán biến động là vụ thao túng cổ phiếu KDM vào tháng 6/2024.
Diễn biến sự kiện:
- Ngày 21/6/2024, Công an quận Long Biên, Hà Nội đã bắt tạm giam Nguyễn Khánh Toàn vì hành vi thao túng cổ phiếu KDM, thu lợi bất chính 9,8 tỷ đồng.
- Nhóm ông Toàn đã tạo giao dịch giả, làm giả báo cáo tài chính và công bố thông tin sai lệch về doanh nghiệp, khiến giá cổ phiếu KDM bị đẩy lên bất thường.
- Trước các thông tin tích cực giả mạo này, nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ đã FOMO, đổ xô mua cổ phiếu KDM với kỳ vọng giá còn tăng mạnh, bất chấp việc không kiểm chứng thông tin.
- Khi sự thật bị phanh phui, giá cổ phiếu KDM lao dốc, nhiều nhà đầu tư bị “kẹp hàng” ở vùng giá cao, hoảng loạn bán tháo và chịu thua lỗ nặng.
Lời khuyên:
- Hãy dành thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đầu tư. Đừng vội vàng tin vào những lời khuyên “rót mật vào tai” mà hãy tự mình tìm hiểu và đánh giá thông tin.
- Tham khảo kênh đầu tư chứng khoán uy tín trong nước: DNSE, SSI, VNDirect, VPS, FPTS, VCBS, Bảo Việt, FPT Securities…
- Tham khảo kênh đầu tư chứng khoán uy tín ngoài nước: Bloomberg, Reuters, CNBC, Financial Times, Wall Street Journal
Sai lầm về tâm lý
Tâm lý đóng vai trò rất quan trọng trong đầu tư. Sợ hãi và tham lam là hai cảm xúc thường chi phối nhà đầu tư, dẫn đến những quyết định sai lầm. Khi thị trường sụt giảm, nỗi sợ hãi có thể khiến bạn bán tháo cổ phiếu với giá rẻ. Ngược lại, khi thị trường tăng nóng, lòng tham có thể khiến bạn mua vào ở mức giá quá cao.
Ngoài tâm lý cá nhân do bản thân tự tạo khi thị trường lên xuống thì còn có sai lầm liên quan đến “tâm lý đám đông (herd mentality)” là hiện tượng nhà đầu tư bị cuốn theo hành động của số đông trên thị trường, bất chấp phân tích hoặc nhận định cá nhân của mình.
Thay vì dựa vào thông tin, kiến thức hoặc phân tích độc lập, họ chọn làm theo đám đông vì tin rằng “nhiều người cùng làm chắc sẽ đúng” hoặc sợ bị bỏ lỡ cơ hội (FOMO)
Lời khuyên:
- Hãy học cách kiểm soát cảm xúc của mình. Đặt ra kế hoạch đầu tư rõ ràng và tuân thủ kỷ luật, không để cảm xúc chi phối quyết định đầu tư.
- Nếu cảm thấy lo lắng, hoảng loạn hoặc quá phấn khích, hãy chủ động tắt bảng giá, rời xa màn hình một thời gian để tránh hành động bốc đồng. Việc này giúp bạn lấy lại bình tĩnh, tránh “bán tháo” hoặc “đu đỉnh” vì cảm xúc nhất thời
- Trước khi mua, hãy xác định mức giá sẽ cắt lỗ hoặc chốt lời. Khi giá chạm ngưỡng này, thực hiện ngay, không do dự, không kỳ vọng “cổ phiếu sẽ quay đầu” để tránh thua lỗ nặng hơn.
- Đừng dồn hết vốn vào một lần mua/bán. Chia nhỏ lệnh sẽ giúp bạn bình tĩnh hơn, giảm áp lực tâm lý khi thị trường biến động mạnh.
Sai lầm về chiến lược đầu tư
Một chiến lược đầu tư chứng khoán không rõ ràng, không phù hợp với mục tiêu tài chính và khẩu vị rủi ro của bạn cũng là một nguyên nhân phổ biến dẫn đến thất bại. Đầu tư mà không có kế hoạch giống như đi trên biển mà không có bản đồ. Bạn sẽ dễ dàng lạc lối và không biết mình đang đi đâu về đâu.
Chiến lược đầu tư cần bám sát mục tiêu và khẩu vị rủi ro như thế nào?
Điều này có nghĩa là bạn cần xác định rõ:
- Mục tiêu đầu tư của bạn là gì? Bạn muốn đầu tư để dành dụm cho việc học hành của con cái, mua nhà, nghỉ hưu, hay đơn giản là tăng trưởng tài sản? Mỗi mục tiêu sẽ có khung thời gian và mức độ chấp nhận rủi ro khác nhau.
- Khẩu vị rủi ro của bạn như thế nào? Bạn là người ưa thích sự an toàn hay sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao hơn để có cơ hội đạt được lợi nhuận cao hơn?
Dựa trên mục tiêu và khẩu vị rủi ro, bạn có thể lựa chọn chiến lược đầu tư phù hợp:
- An toàn: Nếu bạn ưa thích sự an toàn và ổn định, bạn có thể đầu tư vào các kênh ít rủi ro như gửi tiết kiệm, mua trái phiếu chính phủ, hoặc đầu tư vào các quỹ thị trường tiền tệ.
- Rủi ro trung bình: Nếu bạn chấp nhận một mức độ rủi ro nhất định để đạt được lợi nhuận cao hơn, bạn có thể đầu tư vào cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp, hoặc các quỹ đầu tư cổ phiếu.
- Rủi ro cao: Nếu bạn sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao để có cơ hội thu được lợi nhuận lớn, bạn có thể tham gia vào các hoạt động đầu tư mạo hiểm hơn như lướt sóng cổ phiếu, đầu tư vào các thị trường mới nổi, hoặc đầu tư vào các sản phẩm phái sinh.
- Đầu tư dài hạn với lãi suất kép: Nếu bạn tin vào sức mạnh của lãi suất kép và muốn đầu tư dài hạn, bạn nên tập trung vào cổ phiếu của các công ty có tiềm năng tăng trưởng ổn định hoặc các quỹ đầu tư dài hạn.
Đa dạng hóa danh mục đầu tư
Việc không đa dạng hóa danh mục đầu tư cũng là một sai lầm nghiêm trọng. “Đừng bỏ tất cả trứng vào một giỏ” là nguyên tắc vàng trong đầu tư. Phân tán rủi ro bằng cách đầu tư vào nhiều loại tài sản khác nhau (cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản, vàng,…) và nhiều ngành nghề khác nhau sẽ giúp bạn giảm thiểu thiệt hại khi một khoản đầu tư gặp vấn đề.
Lời khuyên:
- Xác định rõ mục tiêu đầu tư: Đầu tư để làm gì (tích lũy, mua nhà, nghỉ hưu, kiếm lời nhanh…), từ đó chọn kênh phù hợp.
- Đánh giá khẩu vị rủi ro: Sẵn sàng chịu lỗ bao nhiêu, có chấp nhận biến động mạnh không? Nếu thích an toàn, ưu tiên quỹ, trái phiếu; thích rủi ro thì thử cổ phiếu, phái sinh.
- Chia nhỏ vốn, đa dạng hóa danh mục: Không “all-in” một mã/cổ phiếu/ngành; nên chia vốn vào nhiều kênh khác nhau (cổ phiếu, quỹ, trái phiếu, tiết kiệm…).
- Đặt nguyên tắc cắt lỗ/chốt lời: Xác định trước mức lỗ/chốt lời sẽ bán, và TUÂN THỦ, không kỳ vọng “gỡ gạc” khi đã sai nguyên tắc.
Sai lầm trong quản lý tài chính
Quản lý tài chính kém cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến thất bại trong đầu tư.
- Dồn hết tiền tiết kiệm vào một mã cổ phiếu duy nhất: Nếu cổ phiếu đó lao dốc, bạn có thể mất trắng toàn bộ số tiền tích cóp nhiều năm.
- Không đặt mức cắt lỗ/chốt lời: Không xác định trước điểm dừng khiến bạn dễ “ôm lỗ” hoặc tiếc rẻ không chốt lời, cuối cùng mất cả vốn lẫn lãi.
- Vay mượn người thân/bạn bè để đầu tư mạo hiểm: Nếu thua lỗ, không chỉ mất tiền mà còn ảnh hưởng đến mối quan hệ, thậm chí gây áp lực tâm lý nặng nề.
- Dùng margin (đòn bẩy tài chính) quá mức, không kiểm soát: Khi thị trường giảm, tài khoản bị giải chấp, lỗ chồng lỗ và có thể mất sạch vốn, thậm chí còn nợ thêm công ty chứng khoán.
- Vay tín dụng tiêu dùng, cầm cố tài sản để đầu tư: Nếu không may thua lỗ, bạn vừa mất tiền đầu tư, vừa gánh thêm lãi suất cao, dễ rơi vào vòng xoáy nợ nần.
- Không đa dạng hóa danh mục đầu tư: Chỉ tập trung vào một vài mã cổ phiếu hoặc một ngành, khi thị trường xấu sẽ “lao dốc” cùng lúc, không còn “phao cứu sinh”.
Ví dụ:
Chị Lan (Hà Nội) từng vay 200 triệu đồng từ người thân để đầu tư vào một cổ phiếu bất động sản vì nghe bạn bè “phím hàng”. Ban đầu cổ phiếu tăng mạnh, chị không chốt lời vì kỳ vọng giá còn lên nữa. Sau đó, thị trường đảo chiều, cổ phiếu giảm sâu, chị không dám cắt lỗ, cuối cùng mất gần hết vốn và phải vay thêm tiền để trả nợ người thân.
Lời khuyên:
- Đặt giới hạn cho từng khoản đầu tư: Mỗi mã cổ phiếu không quá 20-30% tổng vốn. Đặt mức cắt lỗ (stop loss) và chốt lời (take profit) rõ ràng cho từng khoản đầu tư.
- Giữ một phần tiền mặt dự phòng: Áp dụng mô hình 80-20: 80% vốn đầu tư, 20% giữ tiền mặt để chờ cơ hội hoặc xử lý rủi ro bất ngờ.
- Kiểm soát sử dụng margin (đòn bẩy): Nếu dùng margin, chỉ nên sử dụng tối đa 30-50% giá trị tài khoản, không lạm dụng để tránh rủi ro giải chấp.
- Theo dõi và đánh giá hiệu quả đầu tư định kỳ: Định kỳ kiểm tra lại danh mục, đánh giá hiệu quả từng khoản đầu tư để điều chỉnh chiến lược nếu cần thiết.
- Lập kế hoạch quản lý vốn rõ ràng: Xác định mục tiêu đầu tư, mức lợi nhuận kỳ vọng, mức rủi ro chấp nhận được trước khi giải ngân vốn.
Cách nhận diện và sửa chữa sai lầm trong đầu tư chứng khoán
Phân tích lại quyết định đầu tư
Sau mỗi quyết định đầu tư, dù thắng hay thua, hãy dành thời gian để phân tích lại quá trình ra quyết định của mình. Bạn đã dựa trên những thông tin nào? Bạn đã áp dụng chiến lược đầu tư nào? Kết quả đạt được có như mong đợi không? Nguyên nhân của thành công hoặc thất bại là gì?
Sử dụng các công cụ phân tích cơ bản và phân tích kỹ thuật để đánh giá lại quyết định đầu tư của mình. Điều này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về thị trường, về bản thân và cải thiện kỹ năng đầu tư của mình.
Kiểm soát tâm lý đầu tư
Như đã đề cập ở trên, tâm lý đóng vai trò rất quan trọng trong đầu tư. Hãy học cách nhận biết và kiểm soát cảm xúc của mình. Khi bạn cảm thấy quá hưng phấn hoặc quá sợ hãi, hãy dừng lại và nghĩ kỹ trước khi đưa ra bất kỳ quyết định nào.
Một kế hoạch đầu tư chi tiết và kỷ luật sẽ giúp bạn tránh được những quyết định đầu tư cảm tính. Hãy đặt ra các quy tắc rõ ràng về việc mua vào, bán ra và quản lý rủi ro, và tuân thủ nghiêm ngặt những quy tắc đó.
Xây dựng chiến lược đầu tư vững chắc
Một chiến lược đầu tư chứng khoán vững chắc là nền tảng cho sự thành công lâu dài. Chiến lược của bạn cần phải phù hợp với mục tiêu tài chính, khẩu vị rủi ro và kiến thức của bạn.
Bạn cần xác định rõ mình là nhà đầu tư dài hạn hay ngắn hạn. Nếu bạn muốn đầu tư dài hạn, hãy tập trung vào các cổ phiếu cơ bản tốt, có tiềm năng tăng trưởng bền vững. Nếu bạn muốn đầu tư ngắn hạn, hãy tập trung vào việc phân tích kỹ thuật và lướt sóng theo xu hướng thị trường.
Những bài học từ những sai lầm khi đầu tư chứng khoán
Câu chuyện thành công từ việc khắc phục sai lầm
Thất bại là mẹ thành công. Nhiều nhà đầu tư nổi tiếng đã từng trải qua những thất bại nặng nề, nhưng họ đã không bỏ cuộc. Họ đã học hỏi từ những sai lầm của mình, điều chỉnh chiến lược và vươn lên thành công rực rỡ. Câu chuyện của họ là nguồn cảm hứng và bài học quý giá cho tất cả chúng ta.
Ví dụ:
Năm 2008, Warren Buffett đầu tư hàng tỷ USD vào cổ phiếu ConocoPhillips khi giá dầu vượt 100 USD/thùng, kỳ vọng thị trường năng lượng sẽ tiếp tục bùng nổ. Tuy nhiên, khủng hoảng tài chính khiến giá dầu sụp đổ, cổ phiếu lao dốc. Buffett không cố “ôm lỗ”, mà dứt khoát bán ra, chấp nhận thất bại và rút ra bài học.
Sai lầm không đáng sợ nếu biết thừa nhận, hành động và khắc phục sai lầm nhanh chóng và biết rút kinh nghiệm, đó mới là bản lĩnh của nhà đầu tư thực thụ.
Kết luận
Sai lầm khi đầu tư chứng khoán là một phần tất yếu của quá trình học hỏi. Quan trọng là bạn phải có thái độ tích cực, luôn sẵn sàng học hỏi từ sai lầm và không ngừng cải thiện bản thân. Kết hợp với một chiến lược đầu tư tốt và khả năng quản lý cảm xúc, bạn hoàn toàn có thể vượt qua mọi thách thức và đạt được thành công trên thị trường tài chính.
Đừng quên theo dõi kênh Chungkhoan.com.vn để tiếp tục cập nhật những thông tin bổ ích về đầu tư và tài chính!
